Dodatkowe kości w stopie stanowią skutek powstawania dodatkowych jąder kostnienia w okresie rozwojowym. Mogą występować tylko w jednej lub w obu stopach. W większości przypadków kostki dodatkowe są przypadkowo rozpoznawane na zdjęciach rentgenowskich, a ich obecność pozostaje bezobjawowa. U niektórych osób dodatkowe kostki w stopie mogą jednak wywoływać dolegliwości bólowe związane z ich złamaniem i/lub podrażnieniem okolicznych tkanek miękkich. Najczęściej spotykanymi kostkami dodatkowymi stopy są: kość trójkątna (os trigonum), dodatkowa kość łódkowata, dodatkowa kość strzałkowa, kość Wesaliusza (os vesalianum) oraz dodatkowa kość podstrzałkowa. Niektóre kostki przebiegają w obrębie ścięgien mięśni i pełnią funkcje trzeszczek. W stanach pourazowych bardzo istotne jest rozróżnienie naturalnie występującej trzeszczki od zerwania ścięgna przebiegającego z oderwaniem fragmentu kostnego (złamania awulsyjnego). Pozostałe kostki dodatkowe leżące poza ścięgnami także mogą utrudniać właściwe rozpoznanie złamania ze względu na bliskie położenie względem kości, której fragment z reguły ulega przemieszczeniu. Dobry radiolog jest w stanie zróżnicować oba stany i postawić diagnozę wpływającą na wybór właściwego leczenia.
Umów wizytę teraz - do lekarza specjalizującego się w leczeniu dodatkowych kości w stopie w naszym szpitalu
Kostka trójkątna (os trigonum)
Kość trójkątna wstępuje u około 7-25% ludzi. Jej obecność można potwierdzić na radiogramach w projekcji bocznej – jest widoczna jako owalna lub trójkątna kostka często połączona chrząstkozrostem z tylno-boczną częścią kości skokowej. Kość trójkątna może dawać objawy bólowe w zależności od jej rozmiarów, położenia oraz mobilności. Dolegliwości bólowe występują podczas maksymalnego zgięcia podeszwowego stopy i stanowią objaw tzw. konfliktu tylnego stawu skokowego. Dodatkową kostkę trójkątną należy zróżnicować ze złamaniem bocznego wyrostka kości skokowej, tzw. złamaniem Shepherd’a. Sama kostka trójkątna bardzo rzadko ulega złamaniu.
Dodatkowa kość łódkowata
Dodatkowa kość łódkowata leży na przednio-przyśrodkowej stronie stopy. Wyróżnia się jej trzy typy:
- I – okrągła lub owalna kostka zlokalizowana na przebiegu ścięgna mięśnia piszczelowego tylnego, może być oddzielona od właściwej kości łódkowatej odcinkiem ścięgna o długości 5 mm,
- II – kostka w kształcie piramidy lub serca, położona 1-2 mm od kości łódkowatej i połączona z nią chrząstkozrostem,
- III – nadmiernie uwydatniona guzowatość kości łódkowatej – traktowana jako zrośnięcie się kości typu II.
Objawy ze strony dodatkowej kości łódkowatej są często związane ze stopą płasko-koślawą. Dośrodkowe pochylenie tyłostopia uwydatnia przyśrodkową stronę stępu prowadząc do konfliktu dodatkowej kostki z obuwiem. Ból wynika najczęściej z uszkodzenia chrząstkozrostu w typie II dodatkowej kości łódkowatej. Ulgę w dolegliwościach może przynieść noszenie wkładek korygujących nadmierną koślawość.
Dodatkowa kość strzałkowa
Dodatkowa kość strzałkowa jest usytuowana na bocznym brzegu stopy w okolicy kości sześciennej na przebiegu ścięgna mięśnia strzałkowego długiego – pełni rolę trzeszczki w miejscu, gdzie ścięgno przechodzi na podeszwową stronę stopy. U większości ludzi trzeszczka ta posiada budowę chrzęstną, u niektórych jednak występuje jako dodatkowa kość strzałkowa. Jest ona najlepiej widoczna na skośnych radiogramach stopy jako owalna lub okrągła kostka. U 30% ludzi może przybierać postać trzeszczki dwudzielnej czyli podzielonej na dwie części. W 60% przypadków występuje w formie kostnej w obu stopach. Dodatkowa kość strzałkowa może wywoływać dolegliwości bólowe z powodu jej złamania lub usidlenia w okolicy guzka strzałkowego kości piętowej. Przemieszczenie dodatkowej kości strzałkowej widoczne na rtg może wskazywać na przerwanie ciągłości ścięgna mięśnia strzałkowego długiego. Przewlekłe przeciążenia można próbować leczyć rehabilitacją, natomiast ostre urazy przebiegające z utratą funkcji mięśnia strzałkowego należy zaopatrywać chirurgicznie.
Kość Wesaliusza
Kość Wesaliusza jest usytuowana w obrębie ścięgna mięśnia strzałkowego krótkiego, w okolicy przyczepu tego mięśnia do guzowatości piątej kości śródstopia. Objawy bólowe wynikające z obecności dodatkowej kostki mogą imitować złamanie w obrębie podstawy piątej kości śródstopia.
Kość podstrzałkowa
Kość podstrzałkowa znajduje się w okolicy więzadła skokowo-strzałkowego przedniego (ATFL, anterior talofibular ligament) na przednio-bocznej stronie stawu skokowego. Urazy skrętne i niestabilność boczna stawu skokowego mogą wywoływać dolegliwości bólowe wynikające z przemieszczenia dodatkowej kości podstrzałkowej. Obecność kostki znacznie nasila objawy ze strony konfliktu przednio-bocznego, prowadząc do bolesnego ograniczenia ruchomości, zwłaszcza zgięcia grzbietowego i ewersji stopy.
Kość międzyśródstopna
Dodatkowa kość położona jest pomiędzy pierwszą a drugą kością śródstopia i jest najlepiej widoczna na radiogramach w projekcji przednio-tylnej. Kość międzyśródstopna może być błędnie interpretowana jako złamanie podstawy drugiej kości śródstopia w urazach stawu Lisfranca.
Kość piętowa „drugorzędna” (os calcaneus secundarium)
Dodatkowa kostka położona jest między kością piętową a kością sześcienną lub kością skokową. Bardzo rzadko bywa przyczyną dolegliwości bólowych, ale jej obecność może być mylona ze złamaniem przednio-górnego wyrostka kości piętowej. Ocena zdjęć rentgenowskich często jest w tym przypadku niewystarczająca i konieczne jest wykonanie tomografii komputerowej lub rezonansu magnetycznego (MRI). Rezonans magnetyczny pozwala uwidocznić obrzęk szpiku kostnego towarzyszący złamaniu wyrostka kości piętowej.
Leczenie bolesnej dodatkowej kości w stopie
Aby potwierdzić miejscowe podrażnienie wywołane obecnością kostki dodatkowej, często wykonuje się próbę lidokainową, podając środek znieczulający w okolicę tkanek miękkich otaczających kostkę dodatkową. W wybranych przypadkach można podjąć próbę leczenia zachowawczego pod postacią rehabilitacji oraz noszenia korygujących wkładek ortopedycznych. Chirurgiczne wycięcie kostki dodatkowej pozwala na trwałe zniesienie dolegliwości bólowych.
Żródło:
Nwawka, O. Kenechi et al. “Sesamoids and Accessory Ossicles of the Foot: Anatomical Variability and Related Pathology.” Insights into Imaging 4.5 (2013): 581–593.
FNajczęściej zadawane pytania o dodatkowe kości w stopie: